Powered By Blogger

Saturday, 2 June 2012

WORLD HERITAGE CONVENTION LEH A KAIHNAWIH


Kumin 2012 hi UNESCO's World Heritage Convention in kum 40 a tlinna a ni a,kum 1972 khan a bul lo tan tawh a ni. He thuthlung hian  world culture leh  national heritage humhalh hi a tum a ni. He kum 40 tlin champha lawm nan hian ram hrang hrang ah programmes/conferences chi hrang hrang huaihawt a ni.Tun thla chhung pawh hian Sophia (Bulgaria), Roros(Norway) leh Havanna (Cuba) ah te conference neih a ni. Tin,ram hrang hrang  Shanghai, Santiago(Chile), Bruiges(Belgium) leh Queretos (Mexico) leh hmun dang tam tak a he programme hi kal pui zel tum a ni bawk.

Interregional conference thupui "World Heritage and Sustainable Development: The Role of Local Communities" tih chu Norvegian Ministry of Environment, Foreign Affairs, Education & Research, the Directorate of Cultural heritage leh UNESCOinkawpin 14-16 May 2012 chhung khan Roros khawte ah an huaihawt a ni. Heta inbuatsaih nan a tha ka thawh ve  avangin  Directorate of Cultural heritage leh Klassik Stifung Foundation te chuan he programme hmang tur hian Mizo palai pahnih kal ve min phal sak a, kal tur an ruat tak chu  Europe leh Africa mite an ni nghe nghe.Mahse a hun a tepter em avangin leh midang inzawn na hun a tam tak loh vangin Mizo zingah Zosangliani  chiah a tel thei ta a ni.

Roros khua

Conference neih na hmun Roros hi lungalhthei laihchhuah na hmunpui a ni a, mihring sangnga chuang an cheng a,Oslo khawpui atanga 360 Kms a hla a awm a ni.Roros hi 1980 khan UNESCO's World Heritage sites ah chhiar luh a ni a, kum 333 chuang he khua ah hian thil laih chhuah leh ranvulh lam an lo kalpui tawh thin a ni. A khawthleng leh hmunhma vel te hi a khaw din tirh ata tih danglam em em awmlovin kum 1600 vel a kawtthler awmdan leh kum 1700/1800 chhova an insak te chu a ngai ngai in a la ding fer fur a ni.Conference neih chhung hian thil laihchhuahna hmun Olav mine tlawh te, Mandheimtour te, Sami hnam ho culture zir chian te leh  cultural programmes hrang hrang te neih a ni.Conference a sawiho na leh inrawn khawmna neih zawng zawng ah hian zawhna langsar leh thukhel lian ber te chu: world heritage humhalh/vawmhim chungchang ah hian engtin nge tualchhung mite te hnenah zirtirna tha kan pek theih ang tih te, engtin nge tualchhung mite te nen kan thawh ho theih ang tih te, a humhalh kawng ah hian tualchhung mi ten eng hlawkna nge an hmuh ve theih ang tih te, tualchhung mi ten an lo humhalh dan thin te chhianchhiah that a engtia chhunzawm that theih nge a nih ang tih te nguntakin ngaihtuah a sawiho thin a ni.Hei hi Mizoram a heritage venhimna atan pawh a pawimawh in a tangkai thei hle dawn a ni. 








Conference ni hnih leh a chanve chhung hian thalai te an tel tam thin hle  a ni.Einer leh Vaja ten Africa an tlawh chanchin an present te chuan ngaihpawimawh a hlawh hle. Thalai te chuan an mahni tualchhung nunphung leh ram lei lung te an vei em em a ni.An ram lei lung leh thing leh mau rilral zel te venhim a,a venhimna lama hna nasa taka thawh a hun tawh thu an sawi lang a.Africa atanga thalai lo kal te pawh in sawiho na lamah thahnem an ngai thei hle a ni.  Zosangliani pawh in presentation a neih na ah Farkawn, Vaphai leh YMA ten hmun hrang hrang a heritage venhimna lam ah tlawmngai tak a hma an lak dan te leh hna an lo thawh tawh thin dan te leh harsatna an tawh thin dan te a sawi chuan conference palai te ngaihven a hlawh hle a ni. Chu chuan Ministry of Environment beng pawh a thleng pha hial a ni.


dancing with locals in Roros
getting to know Sami culture


Pi leh pu te atanga kan thil hlu neih te hi kum tam tak liamta atang a kan hnamro hlu an ni.Kan hnam in ro hlu a neih te hian kan vawiin nun atan a pawimawh a, kan naktuk hun tur pawh a hril tel vek a ni. Kan  hnamro hlu tak tak te hi kan tana inzirna leh kan chakna hnar engmah in a thlakdang lam theih loh te anni.Hnam ro hlu humhalh kawng ah hian thalai ten ke kan pen a pawimawh em em a,a bikin a hlutna leh a pawimawhna thedarh thei ber tu tur kan nih vang a ni.Entirna atan Tlabung khua ah chuan inhlui tawh tak tak kan state chhung a la ding awmchhun tlem te zing a mi-Bangla(IB),Dak In,Police station te hi tualchhung mi ten a pawimawh na leh kan hnam tan a hlutna an hre mang hauh lo. Kan hnam rohlu te humhalh a vawnhim na kawng a mipuite zirtirna pek leh thawhpui na kawngah hian hmalatu tur awm ber a ngaih district Art& Culture tak ngial pawh in hma an lak ngai loh thu leh cultural programme huaihawt bak chu hemi kawngah hian tih em em an neih loh thu min hrilh nghe nghe a ni.Mizoram chhim lama hnam ro hlu te humhalh na atan engtiang takin nge hma lak a nih tawh a engchen nge hna kalpui a nih tawh tih hriat tuma Lunglei a official pakhat ka zawh chuan "Monoliths and Landmark in Southern Mizoram"  tih lehkhabu kha chhiar la a ni mai tiin min chhang mauh mai.Kan hnam ro hlu te humahalh a a pawimawh na te mipui te hnena a zirtirtu tura hnathawk tur ber kan sorkar mi pawimawh te pawh in chutiang baka chhanna mumal an la nei lo hi a lehlam zawng a ngaihtuah chuan lungchhiat thlak tak a ni.Kan state sorkar Art&Culture dept pawh hemi kawng ah hian kutkuangkuah a an thut mai mai a hun tawh lo,INTACH Mizoram chapter te nen a tangrual in thangthar te hnen ah zirtirna an pek a va hun tawh em.Zirtirtute, Heritage activist te,Tlawmngai pawl te,mi thahnemngai dang te nen a tangrual a hma lak tan nghal hi an tih tur a ni.

Mizoram khawchhak lam ah hian hnamro hlu humhalh kawng ah leh a pawimawh zia hriatna kawng ah hian mite an bengvar viau rualin technical leh professional training in pek a awm ngai chuang lo.Chu mi lan chianna em em chu Thasiama se no neihna leh fiara tui(Farkawn ami) te chu cement concrete  nen cheithat a ni a,chu avang chuan kan humhalh tum tak ber ah te khan anihna dik tak humhalh ta lovin kan duhdan in kan cheibawl danglam ta daih zawk alo ni. Hmun dik zawk inchuh chungchang a art & culture in ngaihdan a siam tak te thleng pawh in mite thinlung ah awmze neiin thu a sawi tak tak thei lo.Heng mai bakah hian kan hmun hlui pawimawh neih ho ah te hian a tlawh tu ten bawlhlawh-plastic bottles, poly bags leh an chaw eina nawi te an hnuchhiah niah nuaih thin a ni.Lamsial puk a mihring ruhro an dahkhawmna ah lah college/university zirlai ten an hming te, an college leh an department hming te reh mai mai thei tawh lo turin rawng nen an ziak tial biai buai mai bawk si.Heng ang thil atthlak tilo tur hian an zirtirtute ngei pawhin an hrilh ngai lo emaw ni a tih theih hial a ni.Kan hmun hlui pawimawh thenkhat dang ah lah  AIDS leh sikserh kai hlauhawm zia tarlanna signboard lianpui pui pui an tar fer fur zel bawk si.A thu intar a tha lo tihna lam ni lovin hetiang hmun pawimawh ah chuan tih loh nise, a tlawhtu te tan a saptawng takin 'visual pollution' a siam thei a ni tih hriat tel te hi a tul a ni.




fiara Tui, Farkawn
Mizoram hian tunah hian hmasawnna leh humhalhna chungchang ah hian ngaituah tur leh duhthlan tur a nei mek a ni. Sorkar hmalakna in kan state chhung ah Hydel power projects, mining, oil exploitation, polluting industries te din leh siam a ni chho mek a,mahse a tha lo lam in nghawng a neih tur erawh ngaihtuah tel a ni khat khawp mai.Heng hmalakna te hian nasa takin kan ram leilung leh nungcha khawsak phung leh awmdan a tidanglam thin a ni. Kan state te tak chhung ah hian hmun 4/5 ah kawlphetha siam chhuak turin tui khuah a ni a, tuialhtheih laichhuah tumin 4/5 ah hmalak a ni mek bawk, chu achhap ah kan boruak thianghlim rawn ti chhe thei mai tur Industry te din tumin hmalak a ni mek bawk, heng ang hi state dang ah chuan environmentalist ten an dodal nasat thin avangin hma an la duh ngai tawh lo a ni.Kan ram hruaitu te hi policy maker ber annih tlat avangin ram lei lung leh boruak tichhe lo zawng te,thing leh mau leh nungcha khawsak tibuai lo thei ang ber a hman an lak hi a tul em em mai bak ah a tak a chu chu kal pui naih theih nan khuahkhirhna leh humhalh na dan tha an siam ngei ngei pawh a tul hle a ni.Hmasawnna hi a awmtur a ni a, mahse hmasawnna atana hmalakna ah hian tualchhung mite tan a him em? kan hnam ro hlu leh hmun pawimawh ten an tuar phah thei dawn em? kan ram leilung leh boruak ten a chhiat pui angem? tih te ngaihtuah reng chung a rualkhai tak a kalpui chi a ni.Hun kal tawh hi kan tun hun hriatfiah na atan a pawimawh a chutiang zel tun hun hian kan nakin hun a hril tel zel a ni tih hrethiam chunga nun kan hman hi a pawimawh em em a ni.
http://www.scribd.com/doc/94641502/May-24

No comments:

Post a Comment