Powered By Blogger

Sunday, 3 June 2012

MAURITIUS THLIARKAR AH



Kum 2006 khan kum khat leh a chanve chhung  Common Wealth Fellowship ka hmuh ve avangin sapram (UK) ah awm tumin ka in ham buai ve a. Mahse ka hnathawh na ten lehkhazir theihna (sabbitical) kum hnih chhung chauh min phal sak avangin chu ka hun tha neih pawh chu ka ti hlawhtling thei ta lova. Chutiang ang hun remchang chu neih leh theih pawh ka in ring tawh lova a chhan pawh ka fellowship chu hun tiam nei anih avangin a hun chhung tur a lo zo tawh bawk si a. Chutia hmun dang a kal chhuah na remchang pawh hmuh leh beisei tawh mang lova ka awm lai chuan chu mi kum tawp lam december thla laihawl vel ah chuan Asiatic Society Library, Culcutta ami ka tlawh a. Dr.Karma Wangchuk, National Library, Bhutan ram a thawk nen ‘2ndInternational  Conference on the theme of Mass Media’s Contribution to the Emergence of Public Culture in Bhutan’ a tana ka paper present ve tur materialsdap a kal kan ni nghe nghe a. Vanneih thlak deuh maiin ka thian kawm ngaih tak pakhat Roshni Deepa leh a thian te pahnih University of Mauritius (UoM) a mi Jadavpur University a workshop nei tur a lo kal te nen kan in hmu fuh hlauh mai a. Kan inbiak mek lai chuan ka thiannu chuan an thawhna University of Mauritius  (UoM) ah chuan zirtirna hna short term fellowship hmuh pah a ti ve turin min sawi hmuh a. Chu a thil min kawh hmuh chu remchang a la in ka buaipui ve ta a, kum 2007 January ni 3 ah offer letter leh a kalphung chipchiar (detailed term and conditions of the project) te min rawn thawn a, tin Mr.Nigel Richards, In-charge Centre for Applied Social Research  leh midang S.K. Sanjeev, Dean, Faculty of Social Studies and Humanities te hnena 19 January 2007 a in report tura hriattir ka ni bawk a.

January 19, 2007 a University of Mauritius a in report tura hriattir ni mah ila, chu thliarkar sik leh sa leh boruak chinchang te zirchian pahin tiin an beisei aia hma ni thum a Mauritius thliarkar chu thleng turin ka in buatsaih ta a. Tichuan, Mumbai atangin darkar riat zet kan thlawh hnu ah 15th January 2007 ah chuan Port Louis International Airport chu kan thleng ta a. Immigration Official hmel nelawm tak te chuan ka lehkha pawimawh te an enfel hnu chuan khawvel hmun nuam leh mawi nia an sawi thin Mauritius thliarkar chu chuan turin ka ke ka pen chhuak ta hnak hnak a. Lehkha ziaktu hmingthang Mark Twin sawi dan tak ah “Mauritius ah i kal anih chuan Vanram pawh hi Mauritius siam hnua siam ni in i ring thei rum rum mai ang, a hmun a nawm leh mawi em avangin Vanram pawh hi Mauritius anga siam a ni ngei ang.”





Sik leh sa thu ah chuan a lum a tin a humid bawk. January thla ani a, mahse, chu ramah chuan nipui vanglai a lo ni tlat. Mauritius ah hian November thla atangin nipui a in tan ve chauh a, a kum leh april thla thleng a awh thin a ni. Tin thlasik pawh may thla atanga October thla chhung a awh thin a ni. Roshni leh Aveerah te chuan airport ah min lo hmuak a, anni chuan chu thliarkar chu tropic of Capricorn a hnaih avangin khawvel hmun dang aiin ni a lang rei bik thin tih thu min hrilh tel nghe nghe. Airport atang chuan ka thlenna tur Guest house lam pan chuan kan tlan ta a, ka thlenna tur hmun chu airport atanga 48 kms a hla Jumma Mosque bulah a ni a. Kan tlan pah chuan tlangkang in a siam tlangdung cham put te a hnuai a leilet hmun hring cham diai te chu ka hmu a khaw han hawi vel pawh a nuam duh khawp mai.

 Chumi ni tlai la la chuan Port Louis Central Market ah bazaar turin ka chhuak nghal a. China Town ka thlen meuh chuan khua in min thimsan ta a, dawr leh restaurant te chu an khar a ni ve ta nghal mai bawk a. Ka tehkhin tak ber chu Port Louis khawpui chu Aizawl nen in an na riau an nei a, zanlamah shopping na tur a awm lova, a reh hma em em a, tih tur dang a vang duh khawp mai.


Ka thlen atanga nikhat ni chuan Avery leh Francois ten min guide a, Place D’Armes, chhim leh hmar traffic inthenna atangin bul kan tan a. Chulai chu Port Louis lawngchawlhna hmun hmingthang leh upa tawh tak a ni. Lungphun leh hmun hmingthang chi hrang hrangte kan tlawh a, kan tlawh zingah chuan St.James Cathedral te, National leh Postal Museum chu a lar pawl a ni a. Tichuan chuta tang chuan Pample Mousses lamah Sree Wooseyor Ramgoolam Botanical graden a satel lian pui pui chi leh lily pangpar danglam tak (amazon lily pads) en turin kan kal leh a. Chuta tang chuan L’Aventure de Sure lamah ke in kan phei leh a, chu hmun ah chuan alawm Museum lian em em a awm a, Mauritius a chini(sugar) an chindan chanchin leh a history te kan va hriat belh teuh na hmun chu.

Fu (sugarcane) hi Maurtius ah hian Dutch hovin he thliarkar an awp lai kum 1598 atang khan an ching tan a. Hun a kal zel a, British hovin kum 1810 a Treaty of Paris an sign hnu a an awp hnu pawn an ching chho zel a ni. British hovin kum 1834 khan sal/bawih (slavery) neih an ti tawp a, a ai ah inbiak remna a hlawh nei a hnathawk tu chhawr (indentured labour system) an hmang a, chu pawh chu kum 1910 ah an ti tawp leh a ni. Kum 1834 atanga 1910 inkar chhung hian India mi nuai li (4 lakhs) aia tam mah heng fu chinna hmun (sugar estate) a hnathawk tur hian Mauritius ah hian an pem lut a ni. Tuna an Prime Minister  Navin Ramgoolam-a pu pawh hi chutianga hnathawk tur a pem lut te zinga ami chu a ni. Port Louis khawpui a mihring cheng nuai khat leh achanve (1.5 Lakh) dawn lai te hi India mi an ni. India company hrang hrang Aircel, Bharti Televentures, Patni Computer System, Ambuja Cement, Mantri Developers te pawn Mauritius ah hian sumdawnna an nei a. Chu chang ani lo,  Professor Basdeo Bessoondayal college a Bhojpuri class ah pawh French leh English bakah Hindi zirna hmun te an hawng a ni.
amazon lily pads (photo by Avery)
Giant TortoisePamplemousses Garden  photo by (Aveeraj)

A nihnihna ah chuan chhim lam ah kan chhuak ve thung a. Grand Bassin, Hindu ho Pilgrimage na hmun atangin kan tan a, Black river gorges an tih lamah te, chuta tangin Chamarel, chhimbal rawng sarih hmuh kim vek theihna hmun ah te kan kal leh a. Tumah in chutiang chhimbal rawng chu engtin nge  alo chhuah theih chhan an hre bik lo, an sawi dan chuan chulai hmun chu hmanah brush hnuaiah a awm tawh aniang tiin an sawi thin. Pathian in mawi taka a siam tuifinriat chuan ka mit a la hle a, a chhan pawh  kawng rual deuh thaw in tuiin  a rawn chim a, tin a piah leh deuh ah Chamera tuikhawhthla (waterfall) 83 metres a sang hmuh tur a awm bawk a. Chulai hmun a kan awm lai chuan alawm khawvel awm tirh ata ka la hriat nagi miah lo ramsa au/hram thawm ka hriat tak ni. A thawm lo chhuahna lam pan chuan ka phei a, khawvel a ramsa vang tak satel lian chi (giant tortoise) a nu leh pa atak a han hmuh meuh chuan hmul thi a ding sung sung thei mai. Italian nu pakhat lo awm ve pawn “that’s amazing” tiin a au thawt hial a ni.

A nithum na ah chuan, Geole Mansion in 1830 kum a “Eureka” tia a lo sawi thin hmun ka tlawh leh a. “Eureka” tih hi Greek tawng a ani a, “ka hmu chhuak ta” tih na ani awm e. He tawngkam hi kum zabi sawmpasarihna (17th Century) lai khan Archimedes-a’n rangkachak thlit thianghlim dan a hmuh chhuah tum a thu sawi atanga lo chhuak a ni. Mauritius a Eureka hmun hi a hming nen pawh a in hmeh hle a, ram 50 acres a zau lek mah ni se tukhawhthla mawi tak te, lui dam tak te, hmanlai in ropui tak lian bawk si kawngkhar pawh 109 lai nei leh a sak dan hmel hmang pawh namai lo tak ten an hual vel a. A hmun leh hma te chuan bawk te hial khawh min ti chak hial a ni.


Eureka atanag ka chhuah hnu chuanPort Louis khawpui hmunlai li a 1stCathedral Square an tih hmun ah ka kal a, chu tah chuan sumdawng lian tam tak Global Buziness Company (GBC) ten hmun an nei a, chung building ropui tak darthlalang a in hung chhungah chuan a maktaduai hisap zela pawisa hmanga insum dawn tawnna neiin mi an hman hlel a. India rama company lian kan neih ho zawng zawng deuh thaw hian helai hmunah hian hmun an khuar ve a ni. Mauritius hi tuifinriat kara awm anih avangin lawngchawlhna hming thang tak a ni a. Tax (chhiah chawi) lamah pawh dan leh dun fel tak an nei a, double taxation a ngaih loh nan tiin kum 1983 khan India nen treaty an sign a, ram pahnih (Mauritius leh India) a sumdawnna nei te emaw hna thawk te chuan an mah ni rama an hawn in emaw hna an thawh laiin tax(chhiah) vawi hnih an chawi ve ngai lo a ni. Financial Daily, November-December 2007 in a tarlan dan chuan Mauritius atanga India rama pawisa lo lut zat chu Rs.18,000 crores niin a chhut a. Kum 2005-2006 chhung khan Rs.11,441 crores niin a chhut thung a ni. Hetih chhung veka US atanga India ramin pawisa a lakluh chu Rs.2,210 crores chauh ani thung a ni.


January 19, 2007 a lo thleng ta a, kei pawh Vijay Lakshmi nen Dean of the Faculties of Social studies and Humanities hmu tur chuan kan chhuak ta a. Ka hnathawh dan tur kal hmang leh ka darkar eng zat chhung nge class ka lak dawn tih thu te leh ka hriattur pawimawh te min lo hrilh a. University campus te chu kan fang kual a, Mahatma Gandhi Institute a zirtirtu leh zirlaite nen te kan in kawm hlawm a. University hian Faculty peng hrang panga a nei a chung te chu- The Mahama Gandhi Institute, The Lifelong Learning Cluster, The Mauritius Institute of Education leh The School of Advanced Computing te an ni a, zirlai 7531 an awm a ni. Kum 2006-2007 chhung khan Academic staff 230 an nei a. Ka hna zuk thawh ve na The Faculty of Social Sciences and Humanities ah khan zirlai 560 an awm a ni.


Tichuan, Centre for Applied Social Research(CASR) ah Mr.Nigel Richards hmu turin ka kal leh ta a. CASR hi University of Mauritius leh Mauritius Research Council(MRC0 ten a  intawm(joint initiative)  a an enkawl leh a bul an tan a ni. Kum 2001 a din tan a ni a, Social research lam an khawih nasa a, an projecthnathawh(research) zawh tawh zingah chuan ka zuk thawh ve “A study on the prevalence of substance abuse in Rodriques’ pawh hi a tel ve a ni. Ka hna zuk thawh ve chu a tawi zawngin sawi ila, chung an project research ennawn leh chhui zuina lam a ni a, National Agency in bul an tum a, Rodriques thliarkar a mihringte inenkawlna leh an intuamhlawmna chungchang ah te, harsatna leh mihring pui te chunga hleilenna hna thawk an awm em tih chungchang te kan chhui chiang a. Hemi project revision nei tak tak tur chuan Field Study nei turin chu thlliarkar Rodriques Island chu ka tlawh ngei ngei a ngai ta si a ni.


Rodriques thliarkar chu  Port Louis atanga 560 kms vel a hla ani a, tlangkang in a leilung a vawrchhuah atanga insiam a ni a, a zau zawng chu 108 sq.km a ni, mihring cheng 36,000 vel an awm niin a sawi a ni. An eizawna chu agriculture, ran vulh leh sangha man te a ni. He thliarkar hi kawngleh lamah chuan vanneih na deuh an nei a, pawnlam mi leh tuifinriata zin mi ten chu ti lutukin an tlawh pawh lem lova, tunlai nun (modern life) kan tih te pawh chu ti teh chiam in a nasa lo. Port Louis ah kha chuan a mi chengte kha India mi an ni fur a chuvangin temple leh mosque hmuh tur a tam em em a, he Rodriques thliarkar ah erawh hi chuan a mi chengte hi Kristian an ni deuh vek a, Catholic an lian hle a ni. Aizawl khawpui ang maiin Chawlhni chuan dawr leh sumdwnna hmun te a in khar vek a, nula tlangval te pawh an thawmhnaw neih that ber nenBiak In lam an pan thin a ni. Ka vanneih a siamin East Coast hmuna Evangelical Christian ho inkhawmna ah ka va inkhawm ve a ni.

An khawpui Port Mathurin hi Mauritius atangin 48 Seater Aircraft an tih hmangin darker khat leh a chanve kal a ni a. Chu thliarkar kan thlen atanga nikhat ka chawlh hahdam hnu ah ka hnathawh tur chu ka tan ve ta a, hmun hrang hrang te kan tlawh kual a, interview te kan nei a, data collection leh an research lo neih tawh nen a in mil em tih te kan enfiah nghal zel a. Ni sawm chhung teh meuh kan cham hnu ah Port Louis lam panin lawng MV Mauritius Pride an tih chuan kan let leh a. Darkar 23 lai lawnga chuan nan hun hmang ni mah ila a hrehawm ka tih ai mahin a nuam leh hlimawm ka tih a tam zawkin ka hria
Mont Choisy beach
blue Safari kiosk


Port Mathurin, Rodrgiues Island Khawpui
Mauritius kan thleng leh ta a, he thliarkara han zin khawthawng leh tei chhuah hi thil nuam tak chu a ni. A ram lei lung in rem dan hi tlang ram ang deuha awm mah nise a tlang a sang lem lova, lung len pawh thil harsa tak a ni lo. He tropical ram, thliarkar mawi tak chunga tuifinriat kam dam diai ah te hi tlang hring mawi tak tak te a in chhawr dawh chhova, a chang changin tiau chhum in a bawh ve thin a ni. Honeymoon hmang tura pan tu pawh an in sul pel zung thin reng a ni. Kei ngial pawh hi ka thian te min sawm ngawrh em avangin Mont Choisy hmunah Blue Safari Koisk nei in ka kal ve hial a ni. Blue safari kan neih hian tuihnuai lawng ang deuh ah kan chuang a, 40 minutes kana wm chhung in tuifinriat chhung a nungcha leh hnim chi hrang hrang te, sangha rawng chi hrang hrang leh mawi tak tak te, kum zabi 17 na hun lai a Star Hope lawng  keh chhe ta  tuihnuai a la pil mek te kan hmu a. Tuihnuai a siamtu kutchhuak mawi  tak tak zingah 
rairuang (reef) te chu a mawi chung chuang bikin ka hria.  Tuifinriat chhung/hnuai hi zawng a lo mawi a niang e, mi tam tak  tuihnuai a innei ta  te an awm a, mo lawm nan pawh tui hnuai ah champagne dawm pahin chhun chaw an fak fo thin reng a ni.
Mauritius thliar kara rei lo ka cham ve chhung a ka thil hmuh leh tawn hriat zinga ka sawi duh ber pakhat chu Sikul pakhat Teen Hope Project ti a an koh ka tlawh tum kha a ni. Chu Sikul ah chuan zirlai naupang an zirlai zir chhunzawm thei tawh lo(dropsout) kum 11 atanga kum 17 inkar ho enkawlna hmun a ni a. An zavai hian an zirlai ah an fail tluan chhuak parh a, kum 14 an tlin chuan Priamry School ah an lut thei tawh bawk silova. He sikul hian chung naupang thiam thei lo ho khawlai vela an tla darh mai mai tur vennan tiin kum thum chhunga an zirtur Teen Hope Project an tih chu an zirtir thin a. Zirlaite chu hna thawh dan te an zirtir a, chu zirlai an zawh meuh chuan hna tha tak thawh tur an hmu thuai thin a ni.


Chawlkar tawp (weekend) a hun awl ka neih apiang in chu sikul chu ka tlawh ve thin a, thiam ang angina ka pui ve thina achang leh keima tawnhriat (experience) te chung zirlaite bulah chuan ka hrilh chhawng ve thin a ni.. Naupang duhawm leh fel tak tak an ni hlawm a, ka bula infiam leh hla sak ho te an duh ve tlat thin a, India a ka rawn let leh hnu a Mauritius ka ngaihtuah chhuah chang apiang hian chung naupang te chu ka mitthla ah hian an lo lang leh thin a, theihnghilh an har ve duh khawp mai.


A tawp nan chuan, he thliarkar pan hian ka kal chhuak ve kha a ni a, rilru ah ka khawvel thkirdan leh kan nunphung atan hlawkna chhar chhuah ve ka duh a. Tunthlengin ka inchhir thu ka la hre bik lova, eng hun pawh hi inzirnan leh hmasawnna kawngpui pan nan tlai lua a awm lo, insiam that leh in zirthar nan hun tha a rawn chhuak ve leh zel thin chu chu i hmabak ah hian a awm e. He thliarkar ka tlawh ve hma khan engtianga thui nge kawng ka lo zawh ve tawh le? Heng ka thil hmuh leh tawn ve zawng zawng ah hian tumah dang thil ti thei leh thawk thei ka hmu chuang lo, Pathian chauh lo chu. Engkimtithei Pathian kutchhuak vek a ni e. A ma malsawmna leh kaihruaina vang chauhin heng a kuchhuak mawi leh ropui tak te hi hmu ve thei chauh ka lo ni e.

No comments:

Post a Comment